Prowadzona przez kontrabasistę Barry’ego Guya, Londyńska
Orkiestra Jazzowych Kompozytorów kończy w tym roku okrągłe 50 lat! Huczne
obchody rocznicy odbyły się na początku marca w … Krakowie! Na tę okoliczność
przygotowana została niezwykła płyta, która zawiera nagrania formacji z lat jej
absolutnej młodości (1972 i 1980), które nie były dotąd publikowane. Wydarzenie
dla muzyki free jazzowej i improwizowanej Starego Kontynentu na pewno równie
doniosłe, jak samo półwiecze istnienia Orkiestry. A gdy zakochani w tej muzyce
fani przeczytają jeszcze listę płac (o ile nie potrafią z pamięci wylistować
najważniejszych muzyków, który tworzyli LJCO w tamtych latach), kolana same się
pod nimi ugną!
Po prezentacji rozbudowanego credits, opowiemy ze
szczegółami, co działo się w samym sercu czterech kompozycji Orkiestry,
zarejestrowanych w latach 1972 i 1980, a na zakończenie tekstu zaprosimy na
krótkie resume dokonań fonograficznych LJCO, które poprzedziły omawiany dziś
krążek.
I jeszcze zapomnieliśmy dodać! Najważniejsza płyta roku 2020
w kategorii Ku Chwale Gatunku właśnie się ukazała!
Muzyka zaprezentowana została na płycie w pięciu częściach,
przy czym pierwszą z nich jest niespełna dwuminutowa zapowiedź sceniczna, w
trakcie której słyszymy także rozgrzewającą się orkiestrę. Zasadnicze utwory/
kompozycje zawarte na płycie stanowią traki od 2 do 5 (wbrew opisowi na okładce
płyty, który ignoruje pierwszy fragment z zapowiedzią). Całość trwa 63 minuty i
53 sekundy. Wydawcą płyty That Time (CD 2020) jest nasz krajowy potentat na
rynku free jazz/ free improv, krakowskie Not Two Records.
London Jazz Composers Orchestra w składzie: kontrabasy –
Barry Guy (na płycie w utworach: 2-5), Chris Laurence (2, 3), Jeff Clyne (2,
3), Peter Kowald (4, 5); gitara – Derek Bailey (2, 3); perkusje, instrumenty
perkusyjne – John Stevens (4, 5), Paul Lytton (2, 3), Tony Oxley (2-5);
fortepian - Howard Riley (2-5); saksofony - Trevor Watts (2-5), Alan Wakeman
(2, 3), Dave White (2, 3), Evan Parker (2-5), John Warren (2, 3), Larry
Stabbins (4, 5), Mike Osborne (2, 3), Peter Brötzmann (4, 5), Tony Coe (4, 5);
puzony – Alan Tomlinson (4, 5), Mike Gibbs (2, 3), Paul Nieman (2-5), Paul
Rutherford (2-5); trąbki - Dave Holdsworth (2, 3), Dave Spence (4, 5), Harry
Beckett (2-5), Kenny Wheeler (2-5), Mark Charig (2-5); tuba – Dick Hart (2, 3),
Melvyn Poore (4, 5); skrzypce – Philipp Wachsmann (4, 5), Tony Oxley (4, 5);
dyrygentura - Buxton Orr (2, 3) *)
Watts Parker Beckett To Me Mr Riley? (kompozytor Kenny
Wheeler, Berliner Jazztage, listopad 1972)
Najbardziej straight-ahead jazzowa kompozycja w historii
Orkiestry (wedle słów Guya) zaczyna się masywnym dronem kontrabasów, które w
towarzystwie rozgrzewających perkusjonalii czynią zwartą introdukcję.
Rozbudowana wataha instrumentów dętych komentuje owe działania zwartym unisono,
które uznać możemy, bez ryzyka popełnienia błędu, za prezentację tematu
kompozycji. Narracja niesie nam dużo ekspresyjnych drobiazgów, którym urody nie
odejmuje fakt, iż są w dużej mierze zaplanowane przez kompozytora i przypilnowane
przez dyrygenta. Po kilku minutach pierwszym bardziej separatywnym wydarzeniem
dramaturgicznym jest solo pianisty. Wokół niego zaczyna narastać prawdziwie
free jazzowa eksplozja czystej, zwierzęcej ekspresji. Zdaje się, że każdy z
licznej grupy muzyków dokłada swoją część do obrazu całości. Żywioł kolektywnej
improwizacji pod rygorami swobodnej kompozycji! Kolejny epizod wyznaczają
kontrabasy, które budują masywny rytm. Perkusje biją na alarm, niczym banda
doboszy, a salwy instrumentów dętych czynią ostateczne spustoszenie. W takich
okolicznościach spektaklu swój popis rozpoczyna agresywny saksofon tenorowy
(Evan Parker!), a towarzyszy mu równie ekspresyjna gitara (Derek Bailey!).
Mieniące się w słońcu ostrza brzytwy, dynamika galopu i przeszywające na wylot
kontrapunkty pozostałych instrumentów, głównie dętych! W połowie 8 minuty basy
znów trzymają rytm, a cała Orkiestra zaczyna tanecznie swingować. Wolta
stylistyczna pięknie wpisuje się w wizerunek muzyków, którzy zdolni są do
wszystkiego, stymulowani dobrym zapisem na pięciolinii i tolerancyjnym
dyrygentem. Swoje równie agresywne solo zaczyna saksofon altowy (Trevor Watts?
Mike Osborne?), który przez moment za partnerów ma tylko kontrabas i
perkusję. Reszta czai się na boku, by po
chwili uderzyć huraganowym komentarzem. Tuż przed upływem 10 minut szybki
epizod solo tuby! W komentarzu kilka smyczków, dęte pojękiwania – post-chamber
unit nie trwa długo, ale razi urodą! Wokół rodzą się krzyki, separatywne
eksplozje, gwar wszechobecnego tworzenia. Dynamiczna zmienność akcji buduje
jakość - powrót tematu granego całą szerokością sceny, kompulsywne akcje
trębaczy, moc kolektywnego zgiełku. Finał skrzy się żywym jazzem i wrzącym
tyglem skojarzeń. Brawo!
Statements III (Fragment) (Barry Guy, Donaueschingen Musiktage,
październik 1972)
Charkot armii saksofonów, szczebiot blaszaków, pląsy grubych
strun i perkusjonalne swawole – obraz kompozycji Guya mieni się kolorami i
rozbudowaną teksturą brzmieniową. Daleki od jazzowej fabuły poprzedniego
utworu, stawia na improwizację, uprawioną wszakże w ramach wewnętrznej
struktury zapisów kompozytorskich, które topią w stylizacji post-contemporary,
stawiają jednak na kolektywne, ekspresyjne sekwencje zdarzeń, nie zaś na
indywidualne popisy solistów. Dużo abstrakcji, swobody myśli i czynów, a
wszystko skąpane w niestygnących choćby na moment emocjach. Wrzaski, krzyki,
kryminogenne incydenty – muzyka bulgocze, skwierczy i złorzeczy, urzekając przy
tym bogactwem wydarzeń, kreowanych wolą kompozytora i wyobraźnią zgrai rozimprowizowanych
mistrzów swojego fachu. Narracja zdaje się być gęsta od dźwięków, wszyscy czują
oddechy partnerów na plecach, tempo zróżnicowane, ale bez nadmiernej dynamiki –
szczególnego rodzaju marsz pokiereszowanych przez los muzycznych straceńców! W
5 minucie drobne uspokojenie – delicje post-chamber, pomruki basów, śpiewy
dętych, partie na poły preparowanych dźwięków. Dyskusje i pyskówki, akcje i
reakcje, a w ramach wisienki na torcie – saksofonowe pląsy Parkera pomiędzy
strunami gitary Baileya (nikt nie pomyli takich dźwięków z czymkolwiek!). Po
kolejnych dwóch, trzech minutach narracja odzyskuje na moment utraconą gęstość,
choć wszystko zdaje się dziać jakby w większej przestrzeni, z większą swobodą –
pytania i odpowiedzi, a na ich bazie cudowna eksplozja temperamentu Baileya!
Dyrygent i muzycy budują spektakularny chaos samodzielnych, ale symultanicznych
eksplozji – dialogi, trialogi, multi-logi! Narracja kipi od zdarzeń, można
odnieść wrażenie, iż dyrygent wyszedł właśnie na papierosa, a muzycy dają upust
swoim emocjom! Salwy tuby, grzmoty kontrabasów i dęte przekomarzania, które w
pewnym momencie ktoś próbuje porządkować. Efektem – błyskotliwy duet trąbki i
saksofonu! Po dwóch minutach Orkiestra wchodzi w ten dialog ciężkim butem
kontrapunktów i kieruje marsz w innym kierunku, którego jednak nie poznamy,
gdyż nagranie ulega wyciszeniu. **)
Quasimode III (Paul Rutherford, London, Studio Recording,
marzec 1980)
Aurę kompozycji puzonisty tworzą basowe pomruki strun i
płynne, półambientowe, elektroakustyczne tło instrumentów dętych. Rutherford
korzysta z drobnej elektroniki, którą znamy także z jego płyt solowych -
oniryczne plamy dźwięków z podskórnym meta rytmem. Ten właściwy, marszowy rytm
opanowuje scenę po niedługim czasie. Tworzą go nisko zawieszone pasaże
dźwiękowe instrumentów dętych. Osią dramaturgiczną utworu jest repetycja,
budowanie powtarzającej się sekwencji dźwięków. Po 4 minucie krótka,
błyskotliwa ekspozycja saksofonu sopranowego (Parker!), która zdaje się tłumić
niezbyt śpieszne tempo opowieści. Szelest talerzy i akordy piana, które brzmi,
jak stało obok zasilacza prądu stałego, moc dętych komentarzy i kontrapunktów.
W połowie 7 minuty salwa pełna śpiewu, czynioną przez jedną z trąbek, której
towarzyszą mikro ekspozycje instrumentów dętych. Dużo dobrego dzieje się w
obrębie podsekcji kontrabasów i perkusji. Mocny depnięcie saksofonu tenorowego
(Parker?) napędza na powrót dynamikę nagrania. Perkusiści skaczą z nim w ogień
bez słowa zawahania. Nim cała orkiestra narzuci dryl porządkującego (repetującego!)
marszu finałowego, czeka nas jeszcze drobny epizod trębacki, zdobiony kolejną
porcją elektroakustycznego sosu. Ów moment wejścia na ostatnią prostą ma
miejsce w 12 minucie nagrania. Trwa jeszcze dwie minuty z okładem, nie
zabraknie w jego trakcie błyskotliwych incydentów dźwiękowych z wielu źródeł.
Appolysian (Howard Riley, London, Round House, marzec 1980)
Czwarta kompozycja w jubileuszowym zbiorze zdaje się
konsumować wszelkie walory poprzednich utworów, ale dodaje też coś od siebie!
Choćby wspaniałą, kilkuminutową introdukcję, czynioną tylko na strunach, na
ogół z użyciem smyczka (Waschmann & Oxley, Guy & Kowald!). Piano
podłącza się w międzyczasie, współtworząc wichry zmysłowego post-chamber.
Zmysłowe Strings Kingdom panuje niemal do końca trzeciej minuty. Wtedy to,
początkowo bardzo nieśmiało, do gry podłączają się instrumenty dęte. Ów
dramaturgiczny rozgardiasz porządkuje Riley i wypuszcza kolejne instrumenty na
łowy. Flow narasta, kieruje się na dramaturgiczny szczyt! Temat podawany unisono
tylko pozornie łagodzi obyczaje, gdyż wokół niego dzieją się wyłącznie free
jazzowe eksplozje! Kontrapunkty na raz dodatkowo budują grozę sytuacji
scenicznej. Opowieść nabiera niemal post-industrialnej gęstości i lepkości.
Muzycy dokładają swoje krótkie strzały solowe, dzięki czemu całość pięknieje z
każdą sekundą. Dęciaki swawolą szeroką ławą, kontrapunkty tną czerstwe
powietrze na nierówne połowy. Swoje trzy sekundy ma armia puzonów, po czym
władzę przejmuje galaktyka saksofonów. Brawo! Po drodze bezwstydny orgazm przeżywa
trąbka! Równie wysoki poziom emocji odnajdujemy pod palcami pianisty! Perkusje
po prostu płoną! Free jazzowy, kolektywny wybuch improwizowanej piękności!
Truely grand finish! Po upływie 13 minuty muzycy rozbiegają się po scenie,
tłumią emocji równie kolektywnie, jak je wzniecali. Znów w roli mistrzów
ceremonii saksofony! Oklaski po ostatnim dźwięku dość skąpe, biorąc pod uwagę
artystyczne tornado, jakie przetoczyło się po nas w trakcie ostatniego
kwadransa.
*****
Prowadzenie dużego zespołu muzyków jazzowych i
improwizujących jest przedsięwzięciem skomplikowanym pod względem nie tylko
artystycznym, ale przede wszystkim logistycznym i … finansowym. Zatem
50-letnia, fonograficzna historia London Jazz Composers Orchestra zawiera -
poza wspominanym dziś nowym wydawnictwem - jedynie dziesięć pozycji. A zaczyna
się w roku 1972 nagraniem kompozycji Barry’ego Guya Ode (Incus, 2LP 1972;
reedycja z dodatkowym utworem - Intakt Records, 2CD 2005), powstałym mniej
więcej pół roku wcześniej niż nagrania zaprezentowane na płycie omówionej w
części głównej.
Na kolejny epizod edytorski Orkiestry musieliśmy czekać
niemal dekadę. Wtedy to ukazało się nagranie Stringer (FMP, LP 1983; reedycja
Intakt Records, CD 1996, wydane wraz z nowym, dość krótkim materiałem Study II
z 1991r.), zarejestrowane dokładnie w tym samym miesiącu 1980 roku, gdy powstały nagrania zamieszczone na płycie That Time.
Kolejne siedem płyt LJCO obejmuje nagrania z lat 1987-1995,
kiedy to Barry Guy mógł liczyć na spore wsparcie finansowe podatników Królestwa
Szwajcarii i pochodzące także stamtąd wydawnictwo Intakt Records.
Ten wątek w historii grupy zaczyna podwójne wydawnictwo
Zurich Concerts (Intakt, 2LP/2CD 1988), na którym rozbudowany aparat wykonawczy
LJCO spotyka się z Anthony Braxtonem, grając zarówno kompozycje Guya, jak i
amerykańskiego gościa. Kolejne dwa krążki – Harmos (Intakt, CD 1989) i Double
Trouble (Intakt, CD 1990), to nagrania powstałe w Zurichu, w tej samej
okoliczności studyjnej, w trakcie kolejnych trzech kwietniowych dni roku 1989.
Jeśli Pan Redaktor miałby wskazać swoje ulubione płyty Orkiestry, to trzy
omówione w tym akapicie, są właśnie jego jakże subiektywnymi faworytami!
W roku 1992 ukazuje się płyta Theoria (Intakt, CD), która
jest pierwszą kolaboracją Orkiestry ze szwajcarską pianistką Irene Schweizer.
Dwa lata później na światło dzienne wystawia się podwójny zestaw Portraits
(Intakt, 2 CD), w roku 1997 – Three Pieces for Orchestra (Intakt, CD), wreszcie
rok później, kończący wątek nagrań z okresu finansowej prosperity Orkiestry,
Double Trouble Two (Intakt, CD) z udziałem aż trojga gości – ponownie Irene
Schweizer, a także amerykańskiej pianistki Marylin Crispell i szwajcarskiego
perkusisty Pierre'a Favre.
London Jazz Composers Orchestra powraca dopiero w roku 2008
koncertem w trakcie Schaffhauser Jazzfestival, znów z udziałem Schweizer,
która m.in. otwiera krążek Radio Rondo/ Schaffhausen Concert (Intakt, CD 2009)
15-minutowym występem solowym. Jest to ostatni, jak dotąd wydany koncert
Orkiestry. Być może nadejdzie jeszcze czas, by nad wszystkimi nagraniami Orkiestry pochylić się bardziej szczegółowo.
Warto przypomnieć, iż LJCO występowała w roku 2013 na
warszawskim Festiwalu Ad Libitum. No i oczywiście, o czym pisaliśmy w preambule
tego tekstu, w tym roku w Krakowie, w przeddzień ogłoszenia pandemicznego
lockdownu.
*) brak informacji, kto w utworach 4 i 5 zajmował się
dyrygowaniem.
**) zaprezentowany na płycie utwór w rzeczywistości trwał
prawie 40 minut. Guy przyciął go dla spójności całej płyty (jaka szkoda…)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz